Gorputzaren zaratotsak

Gure gorputzak egiazko sinfonia bat interpretatzen du egunero: zotinak, eztulak, zurrungak eta gainerako soinu hotsak. Batzuentzat desatseginak izan arren, zaratots horiek baliagarriak izan ohi dira gehienetan. Ikas dezagun zein den hots horien esanahia.
       
Antzokian zaudela eztulka hasten zarela, edo norbaitekin hitz egiten ari eta kontrola ezin dezakezun zotina, edo sabela orroka hasten zaizu laneko bileran… Egia da kasu batzuetan zaratots horiek komeni ez denean agertzen direla, baina horietako bakar bat ere ez da kaltegarria, berez; arruntak eta ohikoak izanez gero, agian, medikuarengana joatea izango litzateke onena. Hots horiek gure borondatez kanpokoak dira erabat, eta ezin kontrola edo euts diezaiekegu. Zergatik gertatzen diren jakinez gero, sor ez daitezen ahalegintzeko modua izan dezakegu.

          
Zurrungak
Lotan gaudela, muskuluak erlaxatu egiten dira, eta ahosabaiaren atzeko parteak eta aho gingilak, baita mihiak berak ere, arnasbideak buxa ditzakete. Airea hartzean zina hori guztia bibratzen hasten da, eta horrek sortzen ditu ditxosozko zzzrrr gogaikarri horiek. Zurrungen arrazoi nagusietakoak gainpisua eta ohera joan aurretik alkohola edatea dira. Baina katarroak, sinusitisak edota inguru anatomiko horretako inflamazioak ere (amigdalak edo begetazioak, esaterako) zurrunga egitea errazten dute. Dena den, zurrungen kasuan, norberari eragiten zaion kalteaz gain, ohekideak atse- den hartzeko zailtasunak ote dituen ere kontuan hartu behar da beti.

            
Sudurreko hurrupa hotsak
Gurea bezalako gizarteetan edukazio txarreko ohitura da, baina Japonian, adibidez, itsusiagoa da jendaurrean zintz egitea, mukiak irentsi edo hurrupatzea baino. Snif-snif hotsa etengabekoa baldin bada, medikuarengana joatea komeni da, errinitisen bat ote den baztertzeko eta espezialistak tratamendurik egokiena agintzeko. Jende askotxorengan nahiko zabaldua dagoen ohitura horrek ez du, berez, muki jarioaren arrazoia okerragotu edo zabaltzen, ezta sinusitisik eragiten ere, beste batzuek dioten bezala. Baina ez da komeni antihistaminikorik hartzea, medikuak aginduta ez bada behintzat. Mukiz beteta egon ohi den sudurra ondo garbitzea aski izaten da kasurik gehienetan.

              
Doministikuak
Zerbaitek gure sudurra ukitu duela adierazten digun defentsa mekanismoa besterik ez da doministikua edo usina. Sudurrak kanporatu nahi du, eta hori lortzeko duen modurik errazena doministikua da. Kanpoko partikula bat, mikroskopikoa gehienetan, sudurrean sartzen denean, bertako mukosa narritatu egiten du, eta zona horretako nerbioek airea kanporantz jaurtitzen dute bat-batean. Doministikua oso handia denean bakarrik izan daiteke kalterako, begiko odol hodi txikiren bat apurtu ere egin daitekeelako. Ahoa itxi gabe aaatxis egitea da osasungarriena, inguruan dauzkagunak zipriztindu gabe, noski.

           
Aharrausia
Hain da kutsakorra, zuetako batzuk irakurri hutsarekin ere agian horrela hasiko zarete. Teoria asko daude gure uaahm hori azaltzeko, baina bakar batek ere ez du erabateko argitasunik eman: gorputzak garunera oxigeno gehiago eraman nahi duela dio batek, eta, agertutako azken teoriaren ustez, aharrausia garuneko gai grisa freskatzeko da, buruko tenperatura jaisteko, era horretan garunak funtzionamendu eraginkorragoa izan dezan.

           
Eztula
Diafragmaren bat-bateko uzkurdura bortitza besterik ez da eztula, bronkio batean sartu zaiguna laringean barrena kanporatzeko. Eztularen arrazoiak askotarikoak dira, hasi arnas arazo txikietatik eta urdail-hestegorriko errefluxuraino. Eztula lehorra izan daiteke (kof kof hotsa), edo hezea bestela, karkaxak lagunduta. Azken eztul klase hori izaten da molestoena, barruko muki hori dena erauzi eta kanporatzeko eztula egiteko gogoa ematen duelako etengabe. Kontuz eztularen kontrako jarabeekin, medikuak agindu ezean; askok kodeina izaten dute, eta eztula gerarazi bai, baina arazo digestiboak ekar ditzakete. Ur ugari hartzea da onena, mukia fluidoago egin eta errazago kanporatzeko.

              
Urdaileko orroak
Urdaila beti ari da lanean. Azken otordutik ordu batzuk pasatu direnean eta gosea agertzean, nerbio parasinpatikoak bere uzkurdurak gehitu egiten ditu eta fluidoak jariarazi, bi helbururekin: urdailean dauden janari hondakinak suntsitu, batetik, eta gose sentsazioa piztu, bestetik. Oraindik ere mugitu eta xehatu beharreko elikagaiak daudenean, hotsa erdi-ezkutuan pasatzen da, baina urdaila hutsik badago, areto huts batean egindako zaratak dakarren oihartzunaren moduko soinua egiten du. Horixe da gosearen urdaileko groarrrr hotsa.

       
Zotina
Diafragmaren bat-bateko uzkurdurak eta segidako glotisaren itxierak eragindako zaratotsa. Gerta daiteke elikagai beroegiak edo narritatzaileak irensteagatik, eztulaldi edo barrealdiengatik, pneumonia baten eraginez, haurdunaldian edo baita arrazoi emozional hutsengatik ere. Konponbide ugari proposatu izan dira segundo gutxiren buruan behin eta berriz agertzen diren hip hip deseroso horiek desagerrarazteko: odoleko karbono dioxidoaren kontzentrazioa gehitzea (arnasari eutsiz, adibidez), nerbio bagoa estimulatzea (ur tragoxka azkarrak eginez), mihitik suabe-suabe tira egitea, begiak igurztea, baita beste hainbat ere, zein baino zein bitxiagoak, betidaniko sustoa ahaztu gabe, jakina.

           
Korroka
Urdailean gas gehiegi egoteak hestegorriko beheko esfinterreko muskulua erlaxatzea dakar, eta horri esker aireak gorantz ihes egiten du, kasu ia guztietan hain nabarmena eta lotsagarria gertatzen den burp gisako hotsa eraginez. Erretzea, zutik edo azkarregi jatea eta ez ongi mastekatzea egon ohi dira gehiegizko aire horren sorreran, baina dieta izaten da funtsezko arrazoia: horrela, gas gehiago sortzen dituzte urdailean hartzitzen diren janariak (lekaleak), edari karbonatodunak edo legamiadunak (zerbeza), txikle asko murtxikatzeak edo otordua bitartean gehiegi edateak.

        
Puzkerrak
Sistema digestiboko gasak uzkitik pasatzen direnean sortzen den hotsak ekar ditzakeen egoerak barregarriak izan daitezke kasu jakin batzuetan, baina espero ez den purrut hots bat entzuteak deseroso edo lotsagarri samar uzten gaitu kasurik gehienetan. Janaren neurrian daude orain ere gehiegizko haize hots edo meteorismoaren arrazoi nagusiak: koipe gehiegirekin prestauriko elikagaiak, edo dietan zuntza bat-batean sartzea. Otordu oparoa egin ondoren ere ez da komeni etzatea, gasak urdailetik hesteetara eramango baititu. Janariak hesteetan barrena aurrera egitean eta sabel barruko gehiegizko gasak beste zaratots batzuk ere ekar ditzake: gurgur sinfoniko horiek sabela auskultatzean soilik entzun ohi dira, baina hiperaktiboak direnean edo haize-minak daudenean, estetoskopiorik gabe ere entzun daitezke.

           
Hortz karraskak
Jende askok estutzen ditu hortzak lo dagoela, eta batzuek baita hots bereziak atera ere, kanpotik entzuten dituenarentzat hozkia edo higuina sor dezaketen ñiiik modukoak hain zuzen. Baina okerrena ez da hotsa, hortz-haginen desgastea edo higadura baizik, haginei eta hortzei jartzen zaizkien fundak hausteraino. Arrazoi genetikoak edo estresa aipatu dira portaera bitxi hori azaltzeko, baina konponbide bakarra lotarakoan deskargako ferula bat jartzea da, matrailak estutzerakoan egiten duen indarra modu egokian banatzeko.

           
Giltzaduretako klaskadak
Gure gorputzeko giltzadura guztietan, badira etengabeko marruskaduraren eraginez hezurrak eta kartilagoak jasango lituzketen kalteak gutxitzen dituzten kapsula batzuk, likido sinobialez beteak. Likido horrek nutrienteak, oxigenoa nitrogenoa eta karbono dioxidoa dauzka. Artikulazioa mugitzen denean, kapsula horiek luzatu egiten dira, eta horrek gasak askatzen ditu: horrela sortzen da askorentzat nazkagarria-edo gertatzen den klask moduko hotsa. Baina klaskada horiek normaltzat jo behar dira, minik gabe gertatzen diren bitartean (minak artritisaren susmoa ekarriko liguke).

              

Jabier Agirre

berria      

(2011-04-19)
                                      

Zer egin buruko mina arintzeko?

Hamar pertsonatik batek buruko mina izaten du nahiko maiz. Kasurik gehienetan zefalea tentsionalak izaten dira, konpresio edo zanpaketa moduko mina alegia, zinta batek burua estutuko balu bezala. Mina buruaren atzeko aldean hasi eta aurrerantz zabaltzen da, bi aldeak hartuz. Estresak edo antsietate-egoerak, behar adina lo ez egiteak, alkoholak, otorduak kale egiteak edo, alderantziz, baita otordu astunegiak egiteak ere sor ditzakete zefalea tentsional horiek.

Buruko mina behin eta berriz agertzen bada, aipatutako arrazoi posible horiek errepasatu beharko dira; jan-neurria aztertuko dugu, lehenik eta behin, buruko mina abiaraz dezaketen elikagaiak eguneroko dietatik kenduz.

Horrez gain, begiak itxita eta argi guztiak itzalita atseden hartzea komeni da, eta erlaxazio-teknikak erabiltzea, mina arintzeko.

Botikei dagokienez, ez da komeni farmakoak gehiegi erabiltzea, hiru egunetik gora hartuz gero erreboteko zefaleak esaten zaienak eragin baititzakete. Edozein kasutan, medikuak emandako botikak hartuko dira, berak agindutako dosian eta berak esan bezala. Etxeko erremedio moduan, labanda-olio esentzialarekin masajeak eman lokietan, edo melisa-infusioak, bestela, egunero 2-3 katilukada hartzeko.

Infartuari aurrea hartzeko

Urtetik urtera gehiago dira miokardioko infartu bat jasaten dutenak. Erretzeari uztea, ariketa egitea, jan-neurri egokia izatea eta kolesterola edo hipertentsioa gaitzak kontrolpean edukitzea dira aurrea hartzeko neurririk onenak.

Adituen ustez, istripu kardiobaskularren %40 saihestu zitezkeen bizimodu osasungarria eginez gero. Gure esku dago, beraz, neurri handi batean, trastorno larri hori jasateko probabilitateak nabarmen murriztea. Ikus dezagun nola.
             

Tabakoa: aurreneko etsaia, etsairik gaiztoena

Erretzea da ohiturarik kaltegarrienetakoa bihotzarentzat. Ikerketa baten arabera, 35-39 urte bitarteko erretzaileek miokardioko infartu akutua izateko arriskua bost aldiz handiagoa dute tabakorik erretzen ez dutenena baino.

• Zer egiten du tabakoak?

Erretzeko ohiturak ateroma-plaken sorkuntza eragiten du arterietan. Horrela pilatzen diren plaka horiek partzialki buxatu ditzakete odol-hodiak —orduan bularreko angina eragingo da—, edo baita erabat ere —eta orduan infartua azalduko da—. Frogatua dago, gainera, emakumeak sentiberagoak direla tabakoak bihotzaren gain duen eragin kaltegarriaren aurrean, eta horregatik emakumeen arrisku erlatiboa handiagoa da, menopausia ostean batez ere.

Erretzaile pasiboa ere ez dago arriskutik erabat libre, ordea. Adituek egindako estimazioen arabera, pertsona ez erretzaileek ez balukete besteen kerik irentsiko leku publikoetan, infartua izateko arriskua %30 txikiagotuko litzateke, ingurugiroko keak bihotzaren gaitasun funtzionala gutxitu egiten baitu pixkanaka.

• Erretzeari utzi. Tabakoaren eragin kaltegarria, ordea, berehala murrizten da behin aztura hori bertan behera utziz gero. Horrela, erre gabe urtebete egin ondoren bihotzeko gaitz bat jasateko arriskua erdira jaisten dela kalkulatzen da.
              

Dieta: kontuz koipe kaltegarriekin

Odolean kolesterol-maila altuak daudenean ere handiagoak dira aterosklerosia —arterietan ateromak edo gantz-plakak— izateko eta, beraz, baita infartu bat jasateko arriskua ere.

• Kolesterola. Aterosklerosia kontrolatua edukitzeko, gure odoleko kolesterol totalaren maila kontrolatu behar dugu —sekula ez luke 200 mg/dl-tik gora egon behar—. Horretarako, 20 urtetik gora pertsona guztiek odoleko analisiren bat egin beharko lukete bost urtean behin, beren kolesterol-maila nolakoa den jakiteko. Baina familian jatorri genetikoko kolesterol-arazoen aurrekinak izanez gero —hiperkolesterolemia familiarra esaten zaio horri—, odol-analisiak maizago egin beharko dira. Pertsona helduen %47k gomendatutakoak baino kolesterol-maila altuagoak ditu, gaur egun —biztanleria helduaren erdiak ia—. Eta ez ahaztu kolesterol-zifrak gorantz egiten dutela adinarekin, emakumeen kasuan batez ere.

• Zer jan behar da? Borroka bi aldetatik egin behar da. Batetik, animalia-jatorriko koipe saturatuen kontsumoa murriztu behar da —haragia, hestebeteak, esnekiak, osoak batez ere— eta baita, janari aurrekozinatuetan, opil industrialetan, galleta eta antzekoetan hain ugariak diren trans koipeak ere. Bestetik, koipe mesedegarrien kontsumoa bultzatuko da, kolesterol ona gehitzen dutelako: fruitu lehorrak, arrain urdina, oliba-olioa, ahuakatea, etab. Jan-neurri egokia eginez gero, kolesterol-mailak % 20 jaitsi daitezke.
              

Sedentarismoaren kontra, ariketa fisikoa

Asko eta oso diferenteak dira kirolak eta ariketa fisikoak bihotzarentzat dakartzan onurak. Aldian behin, modu erregularrean ariketa eginez, aski da astean bizpahiru aldiz aritzea, bihotzaren funtzionamendua hobetzeaz gain, gainpisua kontrolatu, tentsio arteriala erregularizatu eta kolesterol-maila altuak nabarmen jaitsiko ditugu.

• Zer egin daiteke? Neurrian aritzea da garrantzitsuena. Kasu hauetan, hobea da maiz aritzea, oso gogor jardutea baino. Egunero 30 bat minutuko pasioa, adibidez, ariketa ezin hobea da adin eta baldintza fisiko guztietako pertsonentzat. Igeriketa, bizikleta, gimnasia eta antzeko kirolak ere oso mesedegarriak dira ia guztientzat. Baina, jakina, bakoitzaren adina, zaletasunak eta sasoia kontuan hartuz betiere, ez baitago gogoz kontrako kirola baino erremedio okerragorik.
               

Estresa, itxuraz baino garrantzitsuagoa

Ikerketa ugarik frogatzen duten bezala, izaera jakin batzuek eta estres-egoerek nabarmen gehitzen dute arrisku kardiobaskularra, 50 urtetik gorako pertsonetan batez ere. Horregatik, komeni da laneko estresa kontrolatzea, baina baita familia barrukoa edo lagunartekoa ere, eta depresioa edo antsietatea bezalako arazo emozionalak saihestu eta, behar izanez gero, baita tratatzea ere.

• Zergatik gertatzen da? Normalean presio arterial normala duten pertsona batzuei bat-batean tentsioa igo egiten zaie, estres-aldi gogorrean daudenean, eta tentsio-gorakada horiek bihotza hondatu egingo lukete pixkanaka. Estresa kontrolatzeko, bizimodu osasungarria eraman behar da, kirola eginez, eta eguneroko kezkak modu lasaiagoan eta ikuspegi konstruktibotik maneiatzen ikasiz.
            

Kontuan hartu beharreko beste gaitz batzuk

Badira behar bezala kontrolatu ezean, arazo kardiobaskularrak izateko arriskua gehitzen duten gaixotasun-sail bat.

• Diabetesa. Tratatu gabeko diabetesak infartu bat izateko arriskua gehitzen du, pertsona diabetikoek beren arterietan ateroma-plakak pilatzeko posibilitate gehiago baitaukate.

• Hipertentsioa. Ez du inolako sintomarik ematen, baina ondorio larriak izan ditzake bihotzean, arteriak buxatu egiten dituelako. Kasu honetan ere garrantzi handikoa da garaiz detektatzea, eta tratamendu egokia jartzea.

• Obesitatea. Normala baino gehiago pisatzeak aterosklerosiaren sorrera errazten du, arterien paretak hondatuz eta infartuaren arriskua areagotuz. 

              

Jabier Agirre

berria      

(2011-03-29)